Izvor: https://www.frontslobode.ba/vijesti/komentar/51542/goran-tica-bogumili-vera-bez-religije
U traganju za “izgubljenim rajem” ovi “dobri ljudi”, kako su ih na našim prostorima nazivali, pojavili su se sredinom devetog veka i preživeli, barem po nekim spisima, sve do sredine petnaestog veka. Proterivani iz svih krajeva, slivali su se u Bosnu, kao “reke u more”. Bilo je to jedino sigurno utočište pod zaštitom kralja Tvrtka. Do njihovog potpunog nestanka prošlo je necelih šest vekova u kojima su bili proganjani, mučeni, spaljivani, žigosani i prodavani kao robovi u Mletačkoj republici i širom Evrope.
Uticajni hrišćanski filosof Aurelije Avgustin Hiponski, tek što je hrišćanstvo uspostavljeno kao zvanična religija u Rimskom carstvu, raspisao je svojevrsnu poternicu za sve one koji misle drugačije od zvaničnog stava crkvene hijarhije. Govorio je “da nekoliko slučajno zalutalih duša ne mogu da stvore jeres”! Naprotiv, upravo su te “zalutale duše” ostavile neizbrisiv trag u učenju i postali religiozni stvaraoci u istoriji hrišćanstva. Poznato je u filozofiji da su uvek “jeresi” bili ti koji su stvarali nešto novo i ulazili u nepoznato. Strela koja je odapeta krajem četvrtog veka n.e. pronašla je svoj put tek hiljadu i kusur godina kasnije i probola direktno kroz srce te “zalutale duše” – Bogumile!
Vera je, zapravo, delo, tvrdili su pripadnici, najveće i najmoćnije “jeresi” srednjeg veka! Na religiju su gledali, što je bilo suprotno tadašnjoj civilizacijskoj normi, kao na pogibiju.
U traganju za “izgubljenim rajem” ovi “dobri ljudi”, kako su ih na našim prostorima nazivali, pojavili su se sredinom devetog veka i preživeli, barem po nekim spisima, sve do sredine petnaestog veka. Dakle, do njihovog potpunog nestanka prošlo je necelih šest vekova u kojima su bili proganjani, mučeni, spaljivani, žigosani i prodavani kao robovi u Mletačkoj republici i širom Evrope.
Bogumili, u svojoj borbi za suštinskim preporodom sveta, odbacivali su svaki vid nasilja, kako nad ljudima tako i nad životinjama. Profesor Arno Borst (Univerzitet Konstanc) Bogumile još naziva “hrišćanskom elitom”, mada lično mislim da su oni kao sublimacija maloazijskog dualizma, esenskog učenja, Platonovog idealizma i apostolski čistog hrišćanstva, bili jedina moralna elita unazad dve hiljade godina.
Otkud tolika gnev Pravoslavne i Katoličke crkve prema ovim bezazlenim sledbenicima apostolskih načela!? Otkud toliki strah od istinoljubivosti medju ljudima, od nadnacionalnog i višeklasnog poretka, od ravnopravnog odnosa žene i muškarca, od pismenosti, od plemenitosti, od ljubavi, od svega onog, zapravo, od čega je Evropa i “napredni” svet u to vreme zazirao kao od nečeg što može narušiti sklad srednjovekovnog društva!? Zar nije i Hrist sve to, na čemu su insistirali Bogumili, i sam propovedao!?
Da li su sve te vrline postale, u očima feudalaca podražanih od strane crkvenih velikodostojnika, pretnja !? Naravno da jesu, pogotovo što su se “jeretici” širili nezamislivom brzinom (bez medija i interneta). Dobar glas o “dobrim ljudima” je munjevito prelazio Karpate, Dinaru, Alpe, Dolomite, Pirineje i stigao na obronke Apenina u svetu oblast Oksitaniju. Veru su od Bogumila primili Katari (od Grčke reci Katarsis-pročišćenje).
Ispod Dinare bogumilska vera se “zapatila” u primorju, posebno u Zadru, gde je oko 1200. godine počinjen prvi veliki pokolj Bogumila od strane krstaša. Dalje, uz more, do Verone i Desanzana, malog grada na jugu jezera Garda, gde je “braći po veri” Paterenima bio centar.
Proterivani iz svih krajeva, slivali su se u Bosnu, kao “reke u more”. Bilo je to jedino sigurno utočište pod zaštitom kralja Tvrtka.
Nošen “dobrim vetrom” Bogumila, lučonošama svega onog što je naš svet kasnije prihvatio kao svoju civilizacijsku okosnicu, krenuo sam njihovim putem, ka Oksitaniji. Krenuo sam da osetim i dodirnem ono što je ostalo da lebdi kao zavet… Lako je prepoznati mesta gde su obitavali. Nisu ostavljali iza sebe jad i tugu vec veličanstvene nadgrobne spomenike, kod nas poznatije kao “Stećci” i “Biljezi”. Ostalo ih je preko 60.000 na prostorima bivše Jugoslavije. Na njima su ostavljali poruke mira, tolerancije i ljubavi sledećim generacijama. Interesantno da ni jedan osvajač, ni jedna vojska ili najezda besnih ratnika, nikada niti jedan stećak nije oskrnavila, nijedan zapis, sem zuba vremena. Taj božji sklad bio je vidljiv: ono što iznedri Dobro, ono i parališe svako Zlo!
Ponekad osećam, duboko u sebi, kao zapis duše, da nosimo kolektivnu krivicu koja je učinjena tim ljudima.
Kako ih je Pravoslavna crkva u kratkom roku prognala, naseljavali su se pored reke Drine. Tako da se njihov uticaj vidi u Perućcu i na planini Tari. Dalje uz reku do Foče, a onda prema Humu i Zahumlju. Svuda gde su Bogumili živeli, ljudi se i dan danas bave sakupljanjem lekovitih trava, što je bila njihova osnovna delatnost.
Tek pošto sam napustio Višegrad shvatim da su tri velikana pisane reci: Ivo Andrić, Mak Dizdar i Miroslav Krleža bili opčinjeni tim “zalutalim dušama” – Bogumilima.
Nastavljam moje putovanje stazama kuda su prošli ovi dobri ljudi. Na jugu Francuske su najviši staleži prihvatili njihovo novo učenje. Oblast od Bezijea do Tuluza se u potpunosti preobratila. Cvetale su empatija i umetnost te potpuno novi estetski i moralni pristup životu. Nazivali su ih “Perfeti” (Perfektni ljudi).
Listajući ne tako obimnu literaturu i zapise malobrojnih hroničara koji su se tokom srednjeg veka usudili da nešto zapišu, nedvosmisleno zaključujem da Svetoj stolici sve to nije nimalo odgovaralo, posebno moralni principi koje su oni širili. Kako bi to sprečili, u Bosnu šalju Franjevce, novi red u Katoličkoj crkvi, koji su podizali manastire na mestima gde su Bogumili bili smešteni.
Na Zapadu je, takođe, Katolička crkva bila mnogo radikalnija prema Katarima. Sveta stolica je 1231. godine osnovala ozloglašenu Inkviziciju, kako bi novom metodom zaplašila vernike i odagnala ideju o pristupu – jeresi!
Kreativnost u mučenju nevinih ljudi u tom periodu doživljava svoj vrhunac. Najokrutnije metode su sprovođene nad ženama, koje bi lako etiketirali. Crkvu je posebno, a možda i najviše iritirala ravnopravnost žene i muškarca, koja je bila temelj novog učenja Bogumila. Računa se da je mračni period inkvizicije pogubio oko pet miliona žena na svim prostorima gde je delovala.
U dva krstaška rata, čiji je motiv bio oslobađanje Jerusalima, vođen je rat protiv unutrašnjih jeretika i svih koji nisu priznavali crkvu: spaljivani su ljudi i gradovi u samoj Evropi.
Poznata je scena osvajanja Bezijea, kada su krstaši probili kapije grada, a vojnik upita sveštenika:
“Kako da prepoznamo ko je jeretik, a ko ne!?”
Sveštenik mu odgovori:
“Ubijte sve, a Bog će već da proceni ko je ko!”
Bilo je izmasakrirano deset hiljada žena, dece i muškaraca .
Do kraja 15. veka teren u celoj Evropi je bio očišćen od “jeresi”. Spisi o tome su spaljeni upravo kao i ljudi. O njima saznajemo samo preko pisanih reči njihovih ljutih protivnika.
Nestankom Bogumila nestale su mnoge civilizacijski bitne vrline! Pobrojaćemo samo neke: svi redom su bili pismeni; bili su vegetarijanci; nestala je zauvek ravnopravnost žene i muškarca; nestalo je ideja o nenasilju, kao metodu odbrane; kao takvi bili su uzor Martinu Luteru osnivaču Luteranske crkve (Protestanti) ; smatraju se pretečom građanskog otpora i hrabrosti; krstili su se tek posle svoje 24 godine, kada se i oblikuje poslednja i najvažnija oblast u čoveku, a to je – savest!
Sve što čitamo o njima iz novih tekstova su nagađanja. Prepušteni smo osećaju i analiziranju poruka sa Stećaka, koji su na moju veliku radost konačno stigli na listu zaštićenih UNESCO spomenika.
Zato kad prođete pored nekog “zabaćenog” Stećka, klimnite glavom u znak poštovanja, jer tu leži jedan/a od “dobrih ljudi”!
Goran Tica je pisac knjige “Bogumil“.
ZLOČINI I NASILJA NE ZASTARIJEVAJU 